Leiderschap: lessen uit de rockmuziek

Bij het onderwerp 'leiderschap' heb ik lang negatieve gevoelens gehad. Het stond voor mij gelijk aan manipulatie, mensen laten doen wat ze eigenlijk niet willen of wat tegen hun eigen belang ingaat. Voorbeelden van leiders die aan dat beeld voldoen, zijn er in de geschiedenis te over. Ik hoef ze hier niet op te noemen; iedereen kan voor zichzelf wel een voorbeeld bedenken. Mijn achteraf bezien naïeve houding is veranderd na het volgen van een serie colleges van Irene de Pater, Universiteit van Amsterdam. Zij heeft mij geleerd leiders te analyseren, hun gedrag en werkwijze te herkennen en te zien wat dit met mensen kan doen. Dan zie je dat de wisselwerking tussen leiders en volgers juist tot bijzonder mooie resultaten kan leiden; resultaten die niet zouden zijn bereikt als de leider geen goed leider is of de volgers geen goede volgers. Mooie voorbeelden hiervan zijn terug te vinden in de (rock)muziek.

Met enige regelmaat ga ik naar pop- en rockconcerten. In de meeste gevallen zijn de optredende muzikanten vakbekwaam, weten ze hun instrumenten of stem goed te gebruiken en zijn ze soms nog in staat contact te krijgen met het publiek. De nummers die de band speelt, zijn goed uitgevoerd. Eigenlijk niets op aan te merken. En vaak is dat nou precies wat er op aan te merken valt. Het optreden is te perfect. Licht, geluid, keuze van de setlist .... alles klopt, maar wat ontbreekt zijn de verrassingen, de uitschieters, de uitglijders en de momenten waarop de band 'boven zichzelf uitstijgt'. Optredens die mij in positieve zin het meest zijn bijgebleven, hadden allemaal één of meerdere van dit soort aspecten in zich. Opvallend bij deze optredens is dat er altijd één soms twee bandleden zijn die zich nadrukkelijk als leider opstellen. Deze leider zorgt voor de verrassingen, wijkt af van de afgesproken setlist, giet een nummer plotseling in een ander jasje en communiceert met publiek èn band. Natuurlijk gaat dat weleens fout. Ik heb concerten meegemaakt waarbij de gitarist nog op zoek was naar de juiste gitaar, terwijl de zanger al begon met het, niet afgesproken, nummer. En er waren optredens waarbij het te spelen nummer zo onbekend was, dat er eerst nog even op het podium moest worden geoefend. Vervolgens spatte het speelplezier van de, weliswaar niet perfecte, uitvoering af. Datzelfde geldt voor optredens waar de bandleider aan zijn bandleden complimenten gaf en niet alleen met het publiek, maar vooral ook met zijn collega's communiceerde. Natuurlijk weten ze best dat ze goed spelen, maar mijn stellige indruk was dat er - juist door deze complimenten en nadrukkelijke, voor iedereen zichtbare communicatie - met net wat meer inzet en concentratie werd gespeeld.

Dit soort leiderschap spreekt mij aan. Het is leiderschap dat het beste uit mensen naar boven haalt en hen ruimte geeft. Dat kan omdat elk team (of band) bestaat uit vakmensen die weten wat ze moeten doen en wat er van ze wordt verwacht. Dat geldt ook voor de leider, die beseft dat hij deze vakmensen nodig heeft voor een optimale prestatie. Daarmee is er ook ruimte voor fouten en verrassingen. Niet alles hoeft precies volgens plan te verlopen, sterker: bij voorkeur niet. Het plan kennen we wel; juist de kleine afwijkingen maken mensen - bandleden en publiek - vaak blij en enthousiast. En als het publiek de inzet, het enthousiasme en de vakbekwaamheid van de uitvoerenden, de band, herkent, dan worden foutjes geaccepteerd. Want iedereen beseft dat daartegenover staat dat een band die wordt uitgedaagd, boven zich zelf kan uitstijgen. Een voorbeeld? Kijk maar eens naar een optreden van Bruce Springsteen & The E Street Band.