Sociale innovatie: oude wijn in nieuwe zakken ... en dat is prima!

"Innoveren is anders kijken naar het bestaande", zei Rinnooy Kan afgelopen donderdag op het slotcongres van het Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie (NCSI). Volgens mij zou je daar 'om het vervolgens beter te doen' nog aan moeten toevoegen. Door de uitspraak van de bijna oud-voorzitter van de Sociaal Economische Raad dwaalden mijn gedachten af naar de vraag: "Is sociale innovatie en het werk van het NCSI vooral oude wijn in nieuwe zakken?". Een vraag die de afgelopen jaren regelmatig aan het NCSI is gesteld.

Eerst over de oude wijn. Volgens mij bestaat sociale innovatie al zolang mensen met elkaar samenwerken. Altijd zijn werkgever en onderzoekers bezig geweest met de vraag op welke manier de inzet van mensen en de organisatie van het werk een bijdrage kan leveren aan bijvoorbeeld het verhogen van de arbeidsproductiviteit, verbeteren van bedrijfsprestaties en het verhogen van de arbeidskwaliteit. Welbeschouwd zou je het afschaffen van de slavernij in de Verenigde Staten ook een vorm van sociale innovatie kunnen noemen. Een belangrijke aanleiding hiervoor lag, naast moreel-ethische overwegingen, ook in het inzicht dat vrije mensen productiever waren dan mensen die hun werk letterlijk of figuurlijk geketend moesten uitvoeren. Ook de uitkomsten uit Hawthorne-experimenten van eind jaren '20, begin jaren '30 van de vorige eeuw, gaven een impuls aan de innovatie van omgang met en inzet van werknemers. Het (destijds onverwachte) inzicht dat, als werknemers zich gerespecteerd voelen, serieus worden genomen en zich met een groep verbonden weten, zij ook productiever zijn, is de basis van het moderne human resource management. Veel van wat wij tegenwoordig sociale innovatie noemen, vindt hier zijn oorsprong.

Dan nu de nieuwe zakken. Nieuwe zakken zijn belangrijk. We weten uit de bezoekjes aan de supermarkt dat een nieuwe verpakking of vorm onze aandacht trekt. Een aantrekkelijk ontwerp van een product dat misschien al heel lang bestaat, kan uitnodigen het uit te proberen. Volgens mij lag juist op dit punt misschien wel de grootste kracht en toegevoegde waarde van het NCSI. Een bijna oneindige reeks van werkvormen, producten en diensten maakte bestaande inzichten over organisatie van werk, inzicht en betrokkenheid van mensen aantrekkelijk. Aantrekkelijk voor werknemers en werkgevers om er in hun organisaties mee aan de slag te gaan en met de inzichten te experimenteren. Alleen dan komt (sociale) innovatie tot stand. Het inzicht is één, het toepassen en 'vermarkten' twee; net als bij technologische innovaties. De rol die het NCSI bij die tweede stap heeft gespeeld, is groot geweest; vooral door niet alleen de werkgevers aan te spreken, maar ook werknemers. De actieve deelname aan innovatie van deze groep heeft door het werk van het NCSI een impuls gekregen.

Het NCSI bestaat niet meer. Anderen zullen nu aan de slag moeten gaan met het aantrekkelijk en toepasbaar maken van sociaalinnovatieve inzichten. De basis heeft het NCSI gelegd. Hopelijk lukt het om hierop voort te bouwen. Met elkaar moeten we inzichten blijven verwerven, maar belangrijker is misschien nog wel dat we bestaande inzichten blijven vertalen in aantrekkelijke manieren om ermee aan de slag te kunnen gaan. Ik ben ervan overtuigd dat nog lang niet alle kennis over sociale innovatie zijn weg naar organisaties heeft gevonden.