30 mei 2011

Nieuw werken

door Karlien Haak

Het is typisch zo’n thema waar directeuren en HR-managers, ondernemingsraden en vakbonden elkaar dicht kunnen naderen in enthousiasme: het nieuwe werken. In de workshops die we daarover geven, zijn de visioenen prachtig. Wat nou, uren bijhouden, je bent toch gewoon klaar als het werk af is? Lekker thuis je werk afmaken en op tijd bij de school van je kinderen staan. Niks controleren wat medewerkers doen, ieder is zelf verantwoordelijk voor de manier waarop hij zijn resultaten bereikt. Eindelijk zelfstandig. Doe je ogen eens dicht en beeld je in hoe mooi de wereld wordt…

Maar net als ik langzaam wegdroom, komt er een ongemakkelijk gevoel in me op. Klaar als het werk af is, thuis werken, geen scheiding meer tussen werk en privé, zelf verantwoordelijk … zijn we ooit niet zo begonnen? En wat was het een stap vooruit in onze beschaving toen er fabrieken en kantoren werden ingericht. Toen de bel betekende dat we de deur van ons werk achter ons dicht konden trekken en wat tijd voor onszelf hadden. Toen er wetten kwamen die voorschreven dat onze werkplekken goed ingericht moesten worden en dat we na een dag werken een vastgestelde hersteltijd nodig hebben. Nu gaan we weer tomaten van ons land verkopen, verhuren we onszelf als seizoensarbeiders en zijn we er trots op dat we ’s avonds nog bereikbaar zijn voor onze bazen. En we worden er nog productiever en betrokkener van ook.

In een bijeenkomst bij het Ministerie van Sociale Zaken over nieuw werken en arbeidsrecht ging het over registratie van uren: of de werkgever dat moet doen of dat werknemers dat ook zelf kunnen bijhouden. "Achterhaald," zei iemand, "je moet die uren helemaal niet meer bijhouden. Gewoon goed naar jezelf luisteren en in je energie blijven." Hoewel ik van die laatste uitdrukking wat kriegel werd, was ik het wel een beetje met hem eens. Want inderdaad: uren bijhouden, leidt vaak tot overbodige bureaucratie. Maar stappen we dan ook af van het idee dat we hersteltijd nodig hebben? Dat er soms periodes moeten zijn waarin je echt rust hebt en ook niet gebeld kunt worden door de klant of de baas? In sommige organisaties komt er grote druk te staan op bereikbaarheid en op het behalen van targets. En zelfs als die druk er niet is, niet iedereen blijkt goed in staat zijn eigen grenzen te stellen. Is het oud denken om te verlangen dat er ergens een vangnet is?

Natuurlijk is er wel iets veranderd sinds begin 20e eeuw. We zijn hoger opgeleid en werken vaker met ons hoofd dan met onze handen. We zijn mondiger en in veel - maar lang niet alle - organisaties hebben werknemers meer invloed gekregen op beleid. Door sociale media staan we op afstand makkelijker met elkaar in verbinding. Wat wel hetzelfde is gebleven, is dat het allemaal staat of valt met vertrouwen en een volwassen arbeidsverhouding. Als die aanwezig zijn, dan is er ruimte voor de vakman en ruimte voor de leider en kunnen de regeltjes best wat minder. Als vertrouwen ontbreekt, is ook nieuw werken een illusie. Dan gaan we met onze mooie ICT en flexibele werkplek elkaar weer net zo hard opjagen, controleren (wist u dat het groene online-bolletje soms al een vervanger is van de prikklok?) en voor de gek houden (want je kunt dat bolletje ook aanklikken en dan een dutje gaan doen). In die eerste situatie zijn we gebaat bij ruimte, een minder juridische insteek en persoonlijke ondersteuning van vakmensen in de keuzes die zij moeten maken. Voor de tweede situatie hebben we wetten, juristen en stevige onderhandelaars.